Ο εμβολιασμός αποτελεί μία από τις σημαντικότερες επιτυχίες της σύγχρονης Ιατρικής και Δημόσιας Υγείας. Από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, τα εμβόλια έχουν συμβάλει στην εξάλειψη ή τον δραστικό περιορισμό επικίνδυνων ασθενειών, όπως η ευλογιά, η πολιομυελίτιδα, η διφθερίτιδα και άλλες λοιμώξεις που στο παρελθόν προκαλούσαν μαζική θνησιμότητα. Παράλληλα, συνεχίζουν να αποτελούν ένα από τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία για την προστασία ατόμων και κοινωνιών.
Τι είναι ο εμβολιασμός;
Ο εμβολιασμός είναι μια διαδικασία κατά την οποία χορηγείται στον οργανισμό μια ουσία - το εμβόλιο - με στόχο να «εκπαιδεύσει» το ανοσοποιητικό σύστημα.
Τα εμβόλια περιέχουν συνήθως:
- Αδρανοποιημένα ή εξασθενημένα μικρόβια
- Τμήματα ιών ή βακτηρίων
- Γενετικό υλικό που δίνει εντολή στον οργανισμό να παράγει μια ακίνδυνη πρωτεΐνη του παθογόνου
Η έκθεση αυτή δεν προκαλεί την ασθένεια, αλλά ενεργοποιεί τον οργανισμό να δημιουργήσει αντισώματα και κύτταρα μνήμης. Έτσι, αν στο μέλλον ο άνθρωπος εκτεθεί στον πραγματικό μικροοργανισμό, το ανοσοποιητικό του σύστημα είναι ήδη έτοιμο να τον αντιμετωπίσει ταχύτερα και αποτελεσματικότερα. Ουσιαστικά, ο εμβολιασμός λειτουργεί ως «προσομοίωση» της ασθένειας χωρίς τους κινδύνους της.
Πρέπει να εμβολιαστώ;
Η απόφαση να εμβολιαστεί κανείς είναι προσωπική, αλλά πρέπει να βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα και να λαμβάνει υπόψη τα οφέλη και τους πιθανούς κινδύνους. Τα εμβόλια αποτελούν μια από τις καλύτερα μελετημένες παρεμβάσεις στην ιατρική. Τα περισσότερα έχουν περάσει από αυστηρούς ελέγχους ασφάλειας πριν εγκριθούν.
Γιατί συνιστάται ο εμβολιασμός στους περισσότερους ανθρώπους;
- Προστατεύει από σοβαρές, επικίνδυνες ασθένειες: Πολλές λοιμώξεις που πλέον θεωρούμε «σπάνιες» παραμένουν επικίνδυνες. Χωρίς εμβολιασμό, μπορούν να επανεμφανιστούν
- Μειώνει τη σοβαρότητα της νόσησης: Ακόμα και όταν κάποιος νοσήσει παρά τον εμβολιασμό, συνήθως περνά την ασθένεια πολύ πιο ήπια.
- Προστατεύει ανθρώπους που δεν μπορούν να εμβολιαστούν: Κάποιοι, όπως άτομα με βαριά ανοσοκαταστολή ή συγκεκριμένες ιατρικές εξαιρέσεις, βασίζονται στην ανοσία των άλλων για να μειώνεται η εξάπλωση των μικροβίων
- Συμβάλλει στην «ανοσία αγέλης»: Όταν ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού είναι εμβολιασμένο, τα παθογόνα δυσκολεύονται να κυκλοφορήσουν. Έτσι μειώνεται η πιθανότητα επιδημιών
- Μακροπρόθεσμα μειώνει το κόστος για το σύστημα υγείας: Η πρόληψη μέσω εμβολίων είναι οικονομικά και κοινωνικά πιο αποδοτική από την αντιμετώπιση σοβαρών νοσηλειών
Ποιες κοινωνικές ομάδες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εάν δεν εμβολιαστούν;
Αν και όλοι μπορεί να επηρεαστούν από την έλλειψη εμβολιασμού, ορισμένες ομάδες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες:
Βρέφη και μικρά παιδιάΤα νεογνά δεν έχουν πλήρως ανεπτυγμένο ανοσοποιητικό σύστημα. Πολλά βασικά εμβόλια δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί στις πρώτες εβδομάδες ή μήνες της ζωής. Η μειωμένη εμβολιαστική κάλυψη στην κοινότητα μπορεί να τα εκθέσει σε πολύ σοβαρές λοιμώξεις.
ΗλικιωμένοιΜε την ηλικία το ανοσοποιητικό σύστημα εξασθενεί. Οι ηλικιωμένοι έχουν αυξημένη πιθανότητα σοβαρών επιπλοκών από ασθένειες όπως η γρίπη, ο πνευμονιόκοκκος και ο έρπης ζωστήρας.
Άτομα με χρόνια νοσήματαΌσοι πάσχουν από καρδιακά, αναπνευστικά, νεφρικά προβλήματα ή μεταβολικές παθήσεις (όπως ο διαβήτης) κινδυνεύουν περισσότερο από σοβαρές επιπλοκές όταν νοσήσουν.
Ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείςΆτομα που λαμβάνουν χημειοθεραπεία, κορτικοστεροειδή, έχουν αυτοάνοσα νοσήματα ή έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση δεν μπορούν πάντα να εμβολιαστούν ή, αν εμβολιαστούν, δεν αναπτύσσουν επαρκή ανοσία.
Έγκυες γυναίκεςΟρισμένες λοιμώξεις είναι επικίνδυνες τόσο για τη μητέρα όσο και για το έμβρυο. Ορισμένα εμβόλια είναι ασφαλή και συνιστώνται στην εγκυμοσύνη, αλλά η έλλειψη εμβολιασμού στην κοινότητα αυξάνει την πιθανότητα έκθεσης.
Επαγγελματίες υγείας και άτομα που εργάζονται με κοινόΛόγω συχνής έκθεσης σε μικρόβια, ο κίνδυνος μετάδοσης και νόσησης είναι αυξημένος.
Άτομα που ζουν σε κοινότητες υψηλής πυκνότηταςΜονάδες φροντίδας ηλικιωμένων, σχολεία, στρατόπεδα, πανεπιστημιακές εστίες και άλλα περιβάλλοντα όπου οι άνθρωποι βρίσκονται σε στενή επαφή αποτελούν εστίες μετάδοσης όταν η εμβολιαστική κάλυψη πέφτει.
Υπάρχουν παρενέργειες;
Όπως κάθε ιατρική παρέμβαση, έτσι και τα εμβόλια μπορεί να προκαλέσουν παρενέργειες. Ωστόσο, οι περισσότερες είναι ήπιες και παροδικές.
Συχνές και ήπιες παρενέργειες:
- πόνος ή ερυθρότητα στο σημείο της ένεσης
- ήπιος πυρετός
- κόπωση
- μυϊκοί πόνοι
- πονοκέφαλος
Αυτά τα συμπτώματα συνήθως υποχωρούν μέσα σε 1 με 2 ημέρες και αποτελούν ένδειξη ότι το ανοσοποιητικό σύστημα ανταποκρίνεται.
Λιγότερο συχνές παρενέργειες:
- πρησμένοι λεμφαδένες
- αλλεργικές αντιδράσεις ήπιας μορφής (π.χ. εξανθήματα)
Σπάνιες αλλά σοβαρές παρενέργειες:
- Σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστεί σοβαρή αλλεργική αντίδραση (αναφυλαξία). Τα συστήματα υγείας είναι οργανωμένα ώστε οι εμβολιαστικές δομές να μπορούν να την αντιμετωπίσουν άμεσα και αποτελεσματικά
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι τα σοβαρά συμβάντα είναι πολύ πιο σπάνια από τις επιπλοκές που προκαλούν οι ίδιες οι λοιμώξεις. Για παράδειγμα, η πιθανότητα σοβαρών επιπλοκών από τη γρίπη, την ιλαρά ή τον κοκκύτη είναι πολύ υψηλότερη από τις σοβαρές παρενέργειες των αντίστοιχων εμβολίων.
Ο εμβολιασμός ως κοινωνική ευθύνη
Πέρα από την ατομική προστασία, ο εμβολιασμός αποτελεί και πράξη κοινωνικής αλληλεγγύης.
Η αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης προστατεύει:
- Τους πιο αδύναμους
- Αυτούς που δεν μπορούν να εμβολιαστούν για ιατρικούς λόγους
- Όσους βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο ανοσίας (βρέφη που δεν έχουν ολοκληρώσει το πρόγραμμα εμβολιασμού)
- Ολόκληρες κοινότητες από επιδημίες
Όταν μειώνεται το ποσοστό των εμβολιασμένων, επανεμφανίζονται νόσοι που είχαν εξαφανιστεί. Παραδείγματα τέτοιων φαινομένων έχουν καταγραφεί διεθνώς με την επανεμφάνιση της ιλαράς σε χώρες όπου είχε σχεδόν εξαλειφθεί.
Συμπέρασμα
Ο εμβολιασμός είναι μια από τις πιο ασφαλείς, αποτελεσματικές και σημαντικές ιατρικές παρεμβάσεις που διαθέτουμε. Προστατεύει το άτομο, την οικογένεια και την κοινωνία στο σύνολό της. Παρότι μπορεί να συνοδεύεται από ήπιες παρενέργειες, τα οφέλη του υπερτερούν κατά πολύ των κινδύνων, ειδικά για τις ευάλωτες ομάδες. Η συμβουλή ενός γιατρού ή επαγγελματία υγείας είναι πάντα η καλύτερη πηγή για να λάβει ο καθένας προσωπικές αποφάσεις σχετικά με τον εμβολιασμό του, με βάση το ιατρικό ιστορικό και τις ανάγκες του.
